W dawnych czasach obecny obszar stolicy pocięty był licznymi ciekami wodnymi. Strumyki te leniwie meandrowały przez Wysoczyznę Warszawską, zasilając liczne jeziorka i rozlewiska. Dopiero spływając ze skarpy, przyspieszały bieg, by wkrótce ujść do Wisły. Wraz z rozszerzaniem się miasta rzeczki stopniowo niknęły. Obszary podmokłe osuszano, a cieki chowano w podziemnych kanałach.
Nie inaczej było na terenie Ochoty. Znamy dwa cieki, które niegdyś płynęły w dzisiejszych granicach dzielnicy. Obydwa stopniowo zanikły pod wpływem urbanizacji terenu. Pozostawiły po sobie jednak trwałe pamiątki.
💧 Żurawka brała początek z bagnistego terenu w rejonie obecnego placu Starynkiewicza. Płynęła ku wschodowi, a wzdłuż jej koryta biegła droga nazywana Do Stawu. W 1770 roku przemianowano ją na Żurawią i tę nazwę ulica nosi aż do teraz. Dalej Żurawka przecinała plac Trzech Złotych Krzyży po jego północnej stronie i spływała ku Wiśle, żłobiąc w skarpie wąwóz ulicy Książęcej. Ujście rzeki znajdowało się w przybliżeniu na wysokości obecnej ulicy Wilanowskiej. Na odcinku od placu Trzech Krzyży do Wisły Żurawka została skanalizowana już w połowie XVIII wieku. Jej zachodni odcinek pochłonęło rozrastające się miasto. Zachowała się po niej jedynie nazwa ulicy w śladzie dawnego koryta.
💧 Sadurka miała znacznie dłuższy bieg, bardziej skomplikowaną historię i dużo więcej po niej zostało do dziś. Jej źródła biły na mokradłach w rejonie wsi Czyste. Stamtąd rzeczka płynęła ku południowi – przez Szczęśliwice, Okęcie i Gorzkiewki oraz Służewiec, gdzie zmieniała kierunek na wschodni. Dalszy jej bieg istnieje również współcześnie i nosi nazwę Potoku Służewieckiego. Taki kształt Sadurki widnieje jeszcze na niezbyt dokładnej mapie wojskowej z 1843 roku. Zaraz potem rzeczce zadała cios pierwsza z szeregu inwestycji, które stopniowo poprzerywały jej bieg na terenie obecnej Ochoty i Włoch. Były to kolejno:
🚂 nasyp Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, której wyniesienie odcięło Sadurkę od źródeł (1844);
✈️ osuszenie i wyplantowanie płyty lotniska na Okęciu (od 1926);
🚆 budowa linii EKD, która przecięła dawny ciek na Szczęśliwickiej, nieopodal dzisiejszego ronda Pniewskiego (1927);
🚃 wytyczenie nowego przebiegu linii kolejowej nr 8 (radomskiej), schowanej w wykopie (od 1938);
⚽️ budowa boiska RKS Okęcie Warszawa (po 1945).
Wskutek tych zmian w terenie Sadurka w większości schowała się pod ziemią, częściowo ujęta w kanały. Jej stopniowe zanikanie widać na planie Warszawy, wydanym przez Wojskowy Instytut Geograficzny w 1924 roku. Do naszych czasów przetrwało kilka wyraźnych pozostałości cieku:
✅ uregulowany odcinek rzeczki, dzielący dwa zespoły ogródków działkowych pomiędzy ulicami Hynka i KOR, rozpoczynający się wylotem kanału spod ulicy Hynka, a kończący wlotem do kanału na tyłach biurowca Greenwings Offices;
✅ staw Sadurka na tyłach siedziby LOT Polish Airlines przy Lotnisko Chopina;
✅ ślepa uliczka Sadurka (nazwę nadano w 2015 roku, wcześniej była to Nowosolipsowska), wytyczona niedaleko miejsca, którędy jeszcze po II wojnie światowej przepływała Sadurka, umieszczona w sztucznym rowie;
✅ „glinki” w parku Szczęśliwickim, niegdyś zasilane wodami przepływającej obok nich rzeczki.
Na tytułowe pytanie, nad jakimi rzekami leży Ochota, trzeba zatem odpowiedzieć, że nad obiema powyższymi – Żurawką i Sadurką – oraz zapewne wieloma pomniejszymi ciekami, które w wyniku zagospodarowywania terenu zostały skanalizowane lub schowały się głęboko pod powierzchnią. Istnieje hipoteza, że podziemny zbiornik wodny może znajdować się nawet w rejonie Dworca Zachodniego. Niewykluczone, że przy drążeniu pod nim tunelu tramwajowego czeka nas podobna niespodzianka, jaka na początku XXI wieku spotkała budowniczych centrum handlowego Arkadia. Podczas kopania fundamentów odsłonięto wówczas dawno zapomnianą rzeczkę Drnę, którą inwestor musiał okiełznać, zamykając w kanale.
